Nadchodzi moment, gdy potrafimy spojrzeć na to, co było, na przeszłość - dzieciństwo,z pewnym dystansem. Jednak pamiętajmy też, że wspomnienia pamięci bywają wybiórcze i przekształcone przez zbiór nowych doświadczeń. Tak dzieje się również w najnowszym tomiku Wioletty Grzegorzewskiej. Wiersze w „Orinoko”są dalece inne od tych z „Paranteli”, po których autorka została pochwalona, jednak często uznawana za dobrą w kategorii „jak na autorkę rocznik 1974”. Po lekturze tomiku „Tyskiej Zimy Poetyckiej” odczuwalna jest zmiana w jej sposobie postrzegania świata i dojrzałość.Wynika to zapewne z upływu czasu oraz fizycznej odległości od miejsc, osób… Wyjaskrawione zostają niektóre elementy rzeczywistości, inne zacierają się, tracąc na znaczeniu wobec teraźniejszości i nowego sensu opowieści z lat minionych. Pełnych wrażeń, doświadczeń, przeżytych w miejscu losowym, danym i nie do końca przyjętym ze spokojem i pokorą.

Wraz z lekturą twórczości poetki, nazywającej siebie Violą Greg, poznajemy pełen mityzacji i przewrotności screenshot przeszłości. Jej poezja przypomina obrazki,urywki widzianych za oknem zdarzeń, fragmenty rzeczywistości znane tylko bardzo wtajemniczonemu obserwatorowi. Zapamiętane, przekształcone na nowy, często gorzki sposób. Biegle operuje słowem, próbuje zaskakiwać i szokować. A może tylko w bardziej obiektywny i sugestywny sposób przekazać swoje obserwacje. W tym ukazaniu przeszłości, migawek wspomnień, inspiracji z lat młodszych, kryje się coś głęboko zastanawiającego i poruszającego.

Ciekawe wydaje się zaznaczenie kilku głównych wątków wciąż powracających i być może zmieniających nasze postrzeganie małych spraw, stale obecnych, a często przez nas nie analizowanych. Nie zatrzymujemy się przecież przy każdym betonowym podwórku, pielgrzymce, stancji. A w tej poezji znajduję coś innego. Wrażliwość i chęć rozważenia każdego elementu widzialnego, zapamiętanego świata. Co więcej - przemyślaną, choć nie zawsze wprost wyjawioną, ocenę i prawdę. Poprzez ironię i brak zgody na bieg zdarzeń odsłania swój wciąż żywy bunt przeciwko temu, co zwykle jest przyjmowane i przemilczane.

Jednak po refleksji wywołanej lekturą nie sposób uniknąć pytań o sens tego buntu i jego charakter. Nie można też pominąć motywu śmierci, przemycanego często i w różnoraki sposób. Wszechobecne jest wspominanie przeszłości - przemijanie, które być może wprowadza
tematykę na logiczną drogę - łącząc przeszłość z teraźniejszością, a w końcu z tym, co nieuniknione, czyli końcem życia. Zdarzenia wspominane i zapamiętane są przeważnie cierpkie, nastrajają niezbyt optymistycznie, chociaż może też skłaniają do tego, aby mimo wszystko próbować pojąc świat wokół i wyciągnąć odpowiednie wnioski. Może ponieść konsekwencje - wyjechać gdzieś daleko, podsumować i rozliczyć się z tym, co minione?

W jednym ze zdań, spośród tych licznych głęboko zapadających w pamięci, padło: „nie potrafię się rozstać tylko z nokią”. Jest to wyraz prawdziwego przesłania tych utworów. Tęsknoty za tym, co ważne. I jednoczesnej wiedzy, albo przynajmniej przekonania, że nie do końca jesteśmy w stanie wpływać na to, co dzieje się z naszym życiem. Osoby, zjawiska zapamiętane są pokazane często przez pryzmat, żalu, braku zgody na proste przyjęcie tego, co dane. Czymże są ucieczki z klasztornej stancji?

Ciekawe i bardzo trafne jest lekkie, przewrotne potraktowanie zdarzeń, o których być może nie chce się pamiętać, a ciężko zapomnieć. Poprzez mimowolne wspominanie o rzeczach przykrych lub krępujących lepiej dociera sens ich przesłania. Oczywiste stają się niedostrzegane czasem niuanse, które pozornie nieistotne, a w rzeczywistości dodające ostatecznego kształtu przeszłości, życiu.

Każdy wiersz, jakby osobne, niezależne od innych, wspomnienie nadaje kształtu całości, pomaga w określeniu przyczyn dalszego określonego sposobu pojmowania. Ciekawe jest pokazanie każdego zapamiętanego miejsca, zdarzenia zarówno z dystansu, a zarazem bardzo precyzyjnie i konkretnie. Widzimy często wyrwane z kontekstu, bardziej wyraziste sceny opisywane z perspektywy osób w różnym wieku, uczestników - obserwatorów przekazujących kawałki wspomnień wraz z przemyconą ich interpretacją. Stale obecna dyskusja i relacja
zarazem. „Jeszcze przez chwilę zaciśnięte powietrze” - taniec życia i śmierci. Głęboko przesiąkniętej religijnością rzeczywistości i ucieczki od niej. Wiele stancji, miejsc powiązanych wspomnieniami, tajemnicami i wpływających na dorastanie. Moc przeżyć, bardzo bogate doświadczenie bohaterki i smutna, przenikająca wszystko nauka, że przeszłość kształtuje teraźniejszość. Niektóre prawdy, do wyjawienia, potrzebują dystansu.

Sposób prezentacji wspomnień zmusza do przemyśleń, odczuwania. Może nawet do bardziej intuicyjnego, niż rozumowego przyjęcia świata. W jednym z bardziej osobistych utworów: „Więcej krawędzi mniej słów”. Podkreślają te słowa zawieszenie gdzieś pomiędzy zgiełkiem, mnogością wspomnień, a jednoczesną świadomością przemijalności i bliskością śmierci. Najważniejsze w tomiku staje się to, że zastanawia, zmusza do zatrzymania się i spojrzenia za siebie. Sprawia, że chcemy dostrzec gdzieś głębiej, poza tym, co powierzchowne i obecne.

„Orinoko” to bardzo interesujący sposób patrzenia na wszystko wokół, uchwycenie przelotnych, niezauważalnych czasem chwil i zdarzeń. I dowód, że z rzeczy minionych możemy czerpać inspirację, naukę i wzbogacać obecny sposób postrzegania. Największa zaleta tomiku, dla której warto poświecić mu odrobinę lub trochę więcej uwagi? Nauka obserwacji i dostrzeganie tego, co nie zawsze znajduje się na pierwszym planie.

Portret, nr 45 2008